خبرگزاری«حوزه» بخش نهم سلسله یادداشت های روند تحصیلی در حوزه را به قلم حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی مروجی طبسی منتشر می کند.

دروس اصلی سطح یک

* اصول فقه

«اصول فقه، علمی است که در آن از یک سلسله قوانین و قواعد کلی که نتیجه آن ها در طریق استنباط حکم شرعی واقع می شود، بحث می کند».

برای مثال، در این که فعل امر ظهور در وجوب یا استحباب دارد، اختلاف است. ثمره این اختلاف آن است که اگر گفته شود ظهور در استحباب دارد، اوامر کتاب و سنت هم حمل بر استحباب می شود.

علم اصول فقه در میان مقدمات فقه، مهم ترین علمی است که باید آموخته شود. این علم، روش صحیح استنباط از منابع فقه و استدلال جهت اثبات احکام شرعی را آموزش می دهد. موضوع این علم طبق نظر مشهور اصولیون ادلّه اربعه (کتاب، سنت، اجماع و عقل) است.

امروزه کتاب اصول فقه علامه مظفر (ره) متن درسی حوزه های علمیه است که سالیانی است طلاب جوان آن را در مدت دو سال فرامی گیرند. نویسنده فرزانه، این کتاب را به منظور تدریس در دانشکده فقه نجف اشرف نگاشته است.

کتاب مزبور نوعی نوسازی در کتاب های درسی دوره سطح حوزه به شمار می رود که از نوآوری، اتقان و عمق محتوا برخوردار است.

کتاب اصول الفقه، حلقه میانی کتاب معالم الأصول فرزند شهید ثانی و دو کتاب رسائل شیخ انصاری و کفایۀ آخوند خراسانی محسوب می شود. این کتاب به تبعیت از استادش محقق اصفهانی (ره) مباحث اصول را به چهار بخش تقسیم نموده است.

* مباحث الفاظ

مباحث الفاظ شامل: مشتق، اوامر، نواهی، مفاهیم، عام و خاص، مطلق و مقیّد، مجمل و مبیّن می باشد.

* مباحث عقلی (ملازمات عقلیه)

مباحث عقلی (ملازمات عقلیه)، شامل: مستقلات عقلیه و غیرمستقلات عقلیه است.

* مباحث حجت

مباحث حجت شامل: ظواهر کتاب، سنت، اجماع، دلیل عقلی، ظواهر شهرت، سیره، قیاس، تعادل و تراجیح می باشد.

* اصول عملیه

اصول عملیه نیز شامل: برائت، احتیاط، تخییر و استصحاب است.

* دروس عمومی

دروس عمومی که آن ها را در مرحلۀ سطح 1 فرامی گیریم، شامل: قرآن، علوم قرآن، علوم حدیث، کلام (عقاید)، آشنایی با فلسفه، آیین نگارش، حکومت اسلامی، نهج البلاغه، تاریخ اسلام می باشد. در اینجا برخی از این دروس به جهت اهمیت آن ها معرفی می گردد.

* علوم قرآنی

علوم قرآنی، دانش ها و فنونی است که بر محور قرآن و موضوعات مرتبط با آن شکل گرفته و رشد یافته است و هدف آن شناخت همۀ شئون قرآن، اعم از اصالت، تاریخ، صورت و محتوای آن است که می توان آن را «علوم حول القرآن» نامید.

مهم ترین مباحثی که در این علم جای می گیرد، شامل: الف): تاریخ قرآن، مانند آغاز نزول قرآن، ترتیب نزول سوره ها و اسباب نزول؛ ب): مباحث ادبی قرآن، مانند حقیقت و مجاز، مفردات قرآن و إعراب القرآن؛ ج): قرائت قرآن و تلاوت قرآن؛ د): تفسیر و تأویل قرآن؛ ه): اعجاز قرآن؛ و): محکم و متشابه است.

آشنایی با این علم از دو منظر: درون دینی و برون دینی دارای اهمیت و فایده است:

درون دینی

مباحثی چون اسباب نزول، آیات مکی و مدنی و ترتیب نزول سوره ها در علم فقه و تفسیر قرآن بسیار ثمربخش و پرکاربرد است. برای مثال با توجه به «فَلا جُناحَ عَلَيْهِ»؛ گناهی بر او نیست» در آیه 158 سوره بقره «إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَإِنَّ اللَّهَ شاكِرٌ عَليم‏» این توهّم پیش می آید که این آیه بر وجوب سعی صفا و مروه دلالت ندارد؛ در حالی که دقت در سبب نزول این آیه، چنین توهّمی را برطرف می کند.

در روایتی از امام صادق علیه السلام در تبیین سبب نزول این آیه نقل شده که فرمود: «إِنَّ الْمُسْلِمِينَ كَانُوا يَظُنُّونَ أَنَّ السَّعْيَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ شَيْ‏ءٌ صَنَعَهُ الْمُشْرِكُونَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ‏ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما». (الكافي، ج‏4، ص: 246-245)

مسلمانان گمان می کردند سعی صفا و مروه، بدعتی است که مشرکین درست کرده اند، ولی خدای عزّ و جلّ (در این پندار) این آیه را نازل کرد.

بنابراین آیه شریفه در مقام برطرف نمودن ذهنیت و کراهت مسلمانان از سعی صفا و مروۀ است.

برون دینی

ابعاد اعجاز قرآن و تحریف ناپذیری متن این کتاب آسمانی، مهم ترین بحثی است که در علوم قرآنی به آن توجه شده است. این دو مبحث علاوه بر کتب اندیشمندان مسلمان، در آثار بسیاری از خاورشناسان نیز مورد توجه بوده است.